ERİVAN

?

Türkiye?nin Ermenistan ile imzaladı?Ÿı Protokollerin bir türlü onaylanamaması ve Ermeni Açılımının ba?Ÿladı?Ÿı noktada kalmasının temelinde tek bir sorun yatıyor:
Protokollerin onayı ve uygulamaya geçi?Ÿi ile Karaba?Ÿ sorunu arasında bir ba?Ÿ var mı?
Ermeniler, böyle bir ba?Ÿ olmadı?Ÿını, müzakereler sırasında kendilerine bu konuda güvence verildi?Ÿini belirtirken, Türkler, imzalanan metinlere yazılmamasına ra?Ÿmen, böyle bir ba?Ÿın bulundu?Ÿunu ve görü?Ÿmelerde durumun Ermenilere anlatıldı?Ÿını söylüyorlar.
Azeriler de öte yandan, Türkiye?nin, bu anla?Ÿma hakkında kendilerine hiç bilgi vermedi?Ÿini, durumun vahametini imzadan sonra anladıklarını ve tepki gösterdiklerini vurguluyorlar.
Ankara bu konuda da çok net: Azerilere sürekli bilgi verildi?Ÿini, asıl Bakü?nün sonradan ba?Ÿırtı çıkardı?Ÿını söylüyor.
Kimin do?Ÿruyu söyledi?Ÿini çıkarabilmek son derece güç. ?œç tarafı da bir masa etrafına oturtup ?Sen ne dedin, sen ne zaman ne yaptın?? diye sorulamayaca?Ÿına göre, her taraf kendi devletine inanmak zorunda.
Ben de çe?Ÿitli fırsatlarda, üç ülkenin yetkilileriyle konu?Ÿup, her birinin sözlerini sizin için özetledim. Karar sizlerin...

"Türkler bize, Bakü'den politika izni almayız, dedi"
Türk heyetiyle müzakerelere fiilen katılmı?Ÿ üst düzey Ermeni yöneticiler, son derece net ve açık konu?Ÿuyorlar. Protokollerin onayı ve uygulanması ile Karaba?Ÿ sorununun çözümü olmasa dahi, belirli bir ilerleme sa?Ÿlanması arasında bir ba?Ÿ veya böyle bir önko?Ÿul olmadı?Ÿını belirtiyorlar.
Hatta içlerinden biri, birlikte oldu?Ÿumuz Türk heyetin di?Ÿer ki?Ÿilerinin de katıldı?Ÿı tartı?Ÿmada, bize ?Ÿu çok ilginç sözleri söyledi:
?...Türk tarafına biz sorduk. ?Azeriler ne olacak, onlar tepki gösterirlerse ne yapacaksınız?? dedik. Bize çok açıkça,? hiç merak etmeyin biz konuyu hallettik. İzlenecek bir politika üzerinde aramızda anla?Ÿmaya varırsak, bunun için Azerilerden izin almayaca?Ÿız,? dediler. Biz anla?Ÿmayı önko?Ÿulsuz bir ba?Ÿlangıç yapmak üzere hazırladık. Zaten ba?Ÿka türlüsünü de kabul edemezdik. ?–nce protokoller onaylanacak, ardından diplomatik ili?Ÿki kurulacak, sonra kapı açılacak ve Tarihçiler Komisyonu olu?Ÿturulacaktı. Türkiye, Azerilerin sert tepkisi üzerine, ortaya Karaba?Ÿ önko?Ÿulunu atmasına son derece ?Ÿa?Ÿırdık...?
Ermeni bir di?Ÿer yetkili aynı konuda, daha da ileri gitti ve ?Karaba?Ÿ ile bu Protokoller arasında bir ba?Ÿ olamayaca?Ÿı konusunu, Ba?Ÿbakan Erdo?Ÿan?a Davos?daki görü?Ÿmede anlattık. Ardından Gül?e buraya geldi?Ÿinde söyledik. Prag?daki görü?Ÿmede tekrarladık... ? dedi.
Hatırlarsanız, Cenevre?deki imza töreni bir ara tehlikeye dü?Ÿmü?Ÿtü. Sonradan, tarafların yapacakları konu?Ÿmalar konusunda anla?Ÿamadıkları ve konu?Ÿma yapılmamasına karar verildi?Ÿi belirtilmi?Ÿti.
Peki ne olmu?Ÿtu da, bu gecikme ya?Ÿanmı?Ÿtı?
?...Biz yapaca?Ÿımız konu?Ÿmayı önceden Türk tarafına yolladık. Onların konu?Ÿması ise, imzaya 10 dakika geldi ve bir de baktık ki, Karaba?Ÿ ve Soykırım konularına dolaylı atıflar veya o anlama gelecek cümleler var. Bunun üzerine itiraz ettik ve konu?Ÿmaların ikisi de iptal edildi ve sadece imza ile yetinildi. Bu tutumumuz da, ön ko?Ÿul veya ba?Ÿ kurulmasını kabul etmedi?Ÿimizin bir i?Ÿaretiydi...? diyen Ermeni yetkiliye bu defa Ermenistan Anayasa mahkemesinin kararını hatırlattık.
??‡ok yanlı?Ÿsınız, mahkemenin ilk cümlesi bu protokollerin anayasaya uygun oldu?Ÿunu belirtir. ? diye söze ba?Ÿladı.
Peki, ya sonraki uyarılar? Tarihçiler Komisyonu ve sınırın bugünkü durumuyla tanınmasına itiraz etti?Ÿi izlenimini veren bölümlerine ne demeli?
?...Mahkeme son derece mu?Ÿlak ?Ÿekilde dikkat çekmenin ötesine gitmiyordu. ?œstelik bunun ne anlama geldi?Ÿini biz Türk tarafına açıkça da belirttik... Türkiye bugünkü tutumuna gerekçe bulmak için bu mahkeme kararına takılıyor. Yoksa içeri?Ÿinin bir engel yaratmadı?Ÿını çok iyi biliyor...?
İ?Ÿte Ermeni cephesinin görü?Ÿleri.

Türkiye bize çok geç bilgi verdi...
Azerilerin bu konudaki tutumları da? çok farklı.
Cumhurba?Ÿkanlı?Ÿı Devlet Sekreteri Ramiz Mehdiyev ile? İstanbul?da görü?Ÿtüm ve aynı soruyu sordum: Türkiye size sürekli bilgi verdi?Ÿini söylüyor.? Protokollerin içeri?Ÿini ilk ne zaman duydunuz?
Do?Ÿrusunu söyleyeyim, aldı?Ÿım yanıtta gri bölgeler vardı. Azeri Dı?Ÿi?Ÿleri Bakanlı?Ÿı yetkilileriyle, Cumhurba?Ÿkanlı?Ÿı Kö?Ÿkü arasında pek bir netlik yok.
Cumhurba?Ÿkanlı?Ÿına göre, protokol 2009?un Nisan ayında parafe edildi ve ilk defa bilgi 2009 Haziran?ında verildi. Nisan-Haziran 2009 arasında? Babacan?? Nisan ve Erdo?Ÿan?ın Mayıs aylarındaki? Bakü ziyaretlerinde de ayrıntılı bilgi verilmedi. İlk defa Haziran ayında ayrıntıya girildi ve Ekim 2009?da da imzalandı.
Azeri Dı?Ÿi?Ÿleri Bakanlı?Ÿı ise, biraz mahçupça Babacan?ın? Nisan 2009?daki Bakü görü?Ÿmesinde (paraftan sonra) ilk bilgiyi verdi?Ÿini ileri sürdü, ancak tarihleri kar?Ÿıla?Ÿtırmaya? ba?Ÿlayınca, Cumhurba?Ÿkanlı?Ÿının? görü?Ÿüne katılmak? zorunda kaldı.
İkinci sorum, ?Neden bu kadar sert tepki gösterdiniz? Sınırın açılması, Türkiye?nin Ermenistan üstündeki a?Ÿırlı?Ÿının artması sizin için iyi de?Ÿil mi?? oldu.
Mehdiyev?in yanıtı çok samimi ve? do?Ÿruydu: ?Politika budur. Politika nedeniyle bu tepkiyi gösterdik? dedi ve? devam etti:
?1993?te Ermeniler Karaba?Ÿ?a girince, Türkiye sınırını kapattı. Bu tutum bizim için, Ankara?nın Karaba?Ÿ sorunu çözülmeden sınırın açılmayaca?Ÿının i?Ÿaretiydi. Bundan dolayı çok ?Ÿa?Ÿırdık... Ayrıca, ?Ÿunu da bilin ki, bizim bu kadar tepki göstermemiz sizin için çok iyi oldu. Gerçek dostunuzun kim oldu?Ÿunu size hatırlattı.?
İ?Ÿte Azerilerin yakla?Ÿımı.
Ortada bir karı?Ÿıklı?Ÿın bulundu?Ÿu apaçık? görülüyor...

"Ermeniler ve Azerilere son derece açık davrandık"?????????????????????????????
?žimdi gelelim, Türk yetkililerin açıklamalarına.
Dikkat edecek olursanız, hem Ermenilerin, hem de Azerilerin Türk yakla?Ÿımıyla ilgili ciddi suçlamaları var.
Bu iki ülke yetkililerine göre, Türkiye verdi?Ÿi sözleri tutmamı?Ÿ.
Açıklamalara inanılacak olursa, Türkiye Ermenilerle Protokolü imzaladıktan sonra, Azerilerden kopan kıyamet üzerine çark etmi?Ÿ. Bakü?nün böylesine sert bir tepkisini beklememi?Ÿ olacak ki, Ba?Ÿbakan hemen Aliyev?e gidip, Protokole ince ayar yapmı?Ÿ!
Bu durum ne oranda do?Ÿru?
Müzakerelere katılan ve i?Ÿi ba?Ÿından sonuna kadar yürüten Dı?Ÿi?Ÿleri yetkilileri ve Dı?Ÿi?Ÿleri Bakanı Davuto?Ÿlu ile bu süreç içindeki konu?Ÿmalarımda, aynı soruları sordum ve tümüyle farklı yanıtlar aldım.
?...Protokole Karaba?Ÿ önko?Ÿulu veya ba?Ÿı konmadı. Yazılı hiçbir ?Ÿey yok. Zira Ermeniler bunu kabul etmezlerdi, ancak Ba?Ÿbakanımız, Azerbaycan- Ermenistan ili?Ÿkilerinde, yani Karaba?Ÿ konusunda bir ilerleme sa?Ÿlanmadan, Türk - Ermeni ili?Ÿkilerinin rayına oturtulamayaca?Ÿını açıkça söyledi... Hemen her bulu?Ÿmada, Ermenilere çe?Ÿitli düzeylerde, açıkça böyle bir ba?Ÿ kurulmasa dahi, bunun zımnen ve moral açıdan ortada oldu?Ÿunu belirttik. Ba?Ÿka türlü bir ili?Ÿki zaten dü?Ÿünülemezdi. ...? diyen Türk yetkililer, Azerbaycan?a sırtını dönen veya Azerileri politik açıdan satı?Ÿa getiren bir politikanın dü?Ÿünülmesinin dahi imkansız oldu?Ÿuna dikkat çektiler. Sürekli ?Ÿekilde, Ermenilere kimi zaman açıkça, kimi zaman üstü kapalı ?Ÿekilde bu gerçe?Ÿin anlatıldı?Ÿını vurguladılar.
Türk Dı?Ÿi?Ÿlerine göre, asıl oyun bozan taraf Ermenistan :
?... Sarkisyan Protokolleri siyasi bir yatırım olarak dü?Ÿündü ve tersinden ba?Ÿ kurdu. ?–nce Türk Meclisi onaylasın, dediler. (Ermeniler bu açıklamayı, Türkiye?nin Karaba?Ÿ ko?Ÿulundan sonra yaptılar. MAB)... Ardından, Anayasa Mahkemesinin getirdi?Ÿi ve Protokole gölge dü?Ÿüren karar çıktı... Sarkisyan, iyi niyetli davranmadı...?
Peki, Azerilere yeterince bilgi verildi mi?
Davuto?Ÿlu, bu konuda bana defalarca, Azeri dostlarımıza sürekli bilgi verildi?Ÿini ve hiçbir zaman hiçbir ?Ÿey saklanmadı?Ÿını söyledi.
Biliyor idiyseler, o zaman Azeriler neden böylesine sert tepki gösterdiler?
Bu konuda Türk tarafı rahatsız.
Azerbaycan?ın gereksiz bir tepki gösterdi?Ÿine inanılıyor.

BENİM VARDI?žIM SONU?‡ ?žU:
Gerçe?Ÿin kendisini bulabilmek çok zor. Ancak benim bunca ki?Ÿisel deneyimden ve konu?Ÿtu?Ÿum insanların vücut dillerine, söz ve mantıklarındaki inandırıcılıklarına baktıktan sonra vardı?Ÿım sonuç ?Ÿu:
Büyük olasılıkla, Türk tarafı Azerilere, Protokollerin içeri?Ÿini ya yeterince ve ayrıntılı ?Ÿekilde anlatamadı veya Azeriler aldıkları bilgiyi yeterince ve ciddi ?Ÿekilde de?Ÿerlendiremediler.
Türk tarafı, Azerilerin böylesine sert bir tepki göstereceklerini ummadı, Azeriler de, son dakikaya kadar Türkiye?nin protokolleri imzalayaca?Ÿına inanmadı. İki tarafta birbirini idare edebilece?Ÿini sandı.
Her ikisi de yanıldılar.
Ermenilerin oyun oynadıklarına ve 11 yıl süren bu Protokolü sırf iç siyasette kazanç sa?Ÿlamak için yapmı?Ÿ olduklarına inanmıyorum.
Ermenilerin ileri sürdükleri gibi, Türkiye?nin yalancıktan imza attı?Ÿı iddiaları da hiç inandırıcı de?Ÿil. Ak Parti hükümeti ipe un sermek isteseydi, bu Protokolü imzalamazdı. Ermeni Açılımını kendi eliyle bo?Ÿmazdı. Türkiye bu kadar hesapsız bir ülke de?Ÿildir. Ne istedi?Ÿini bilir ve istedi?Ÿi de, Soykırımı rafta tutarken Ermenistan ile ikili ili?Ÿkileri canlandırmaktı.
Peki bundan sonra, bu durumu kurtarmak için ne yapmak gerekiyor?
Bu Protokolleri ya?Ÿatmak Türkiye?nin uzun vadeli çıkarları açısından son derece önemlidir ve iptal edilmemelidir.
Tek çıkı?Ÿ yolu olarak, kar?Ÿılıklı anla?Ÿmayla, Türkiye?deki genel seçimlerin sonrasına kadar buzdolabına kaldırılması ve Azerbaycan?ı da ikna ederek bir ortak yol bulunmalıdır. Ba?Ÿbakan Erdo?Ÿan bir açıklama yapıp, Protokollerin devam etti?Ÿini, ancak resmi onayın bir süre ertelenmesini isterse, Ermenistan?dan da olumlu bir yanıt alacaktır.
Gelinen bu nokta kaçırılmamalıdır.

Beklenmeyen destek, Rusya'dan geldi...
Türkiye-Ermenistan protokollerine genelde destek vardı. Amerika ve Avrupa Birli?Ÿi ba?Ÿta olmak üzere batı dünyası bloke olarak, Ankara ve Erivan?nı te?Ÿvik ettiler.
Rusya konusunda ise, beklenmedik bir geli?Ÿme ya?Ÿandı. Türkiye?nin resmi olmayan çevreleri kadar, bir çok uluslararası? uzman, Rusya?nın? bu protokolleri sevmedi?Ÿini yazıp çiziyorlardı.? Neden olarak, Ermeni-Azeri uzla?Ÿmazlı?Ÿını istemeleri, bu ?Ÿekilde Kafkaslardaki etkinliklerini sürdürebilecekleri ileri sürülürdü.
Ankara ve Erivan?da görü?Ÿtü?Ÿüm tüm resmi yetkililer ise, a?Ÿız birli?Ÿi ettiler? ve Rusya?nın tahminlerin ötesinde destek oldu?Ÿunu, i?Ÿleri kolayla?Ÿtırmak için ellerinden geleni yaptıklarını belirttiler.
Neden?
Uzmanlara göre, hem Azerbeycan ile ili?Ÿkilerini geli?Ÿtirmek, hem de Gürcistan?ı sıkı?Ÿtırmak. Zira, Ermenistan?ın bölgede devreye girmesi, enerji? hatları ve ticaretini Gürcistan?dan bu tarafa kaymasıyla sonuçlanacak. Moskova?da hala bu? protokollerin? uygulanmasını istiyor.